Tekstil sektörü en fazla öncelikli kimyasalın kullandığı sektörlerde ilk üç arasında yer almaktadır. Sektörde kullanılan kimyasallar insan sağlığı ve çevre açısından yüksek önem arz eden kirleticiler olup etkin yönetimi uluslararası standartlara göre gerçekleştirilmelidir. Gelişen tekstil endüstrisinde pamuk ve yün kullanımının yanı sıra sentetik ürünlerin de kullanılmaya başlamasıyla çeşitli KOK kimyasalların kumaşlarda renk sabitleyici ve dayanıklılık arttırıcı olarak kullanımı artmaktadır. Tekstil üreticilerinin ve kullanıcılarının KOK kimyasalları konusundaki olumsuz katkısını en aza indirmek, ülke genelinde daha sistematik bir risk ve salım izleme çalışmasına katkıda bulunmak, projemizin amaçları arasındadır. Tehlikeli kimyasallar giyim/tekstil, mobilya, inşaat, elektronik ve araçlardan gıda maddeleri, tıbbi cihazlar ve oyuncaklara kadar birçok tüketim ürününde kullanılmaktadır. Etiketleme ya da laboratuvar analizi yapmadan hangi ürünün hangi kimyasalı içerdiğini tespit etmek oldukça zordur. Bu durum, insanların hangi kimyasallara ne kadar sürede ve ne kadar sıklıkla maruz kaldığını ve ne tür risklerle karşı karşıya olduklarını tespit etmek açısından da güç bir durum oluşturmaktadır. Tekstil sektörü, en fazla öncelikli kimyasalın kullandığı sektörlerde ilk üç arasında yer almaktadır. Sektörde kullanılan kimyasallar insan sağlığı ve çevre açısından yüksek önem arz eden kirleticiler olup etkin yönetimi uluslararası standartlara göre gerçekleştirilmelidir. Bitki ve hayvan lifleri, tekstil üretimi sürecine girmeden önce bile pestisit, insektisit ve kimyasal gübreye maruz kalır. Viskoz (suni ipek) veya liyosel gibi suni ve sentetik elyaflar, yoğun bir kimyasal işleme tabi tutulur. Elyaf üretiminde sonsuz sayıda kimyasal (pigmentler, katalizörler, stabilizatörler) kullanılabilir. İplik üretiminde ise mukavemeti arttıran, sürtünmeyi azaltan kimyasallar kullanılır. Kumaş üretiminde yıkama, ağartma, ovma, karbonlaştırma gibi işlemlerde çok sayıda kimyasal kullanılır. Boya ve sabitleme işlemlerinde de tehlikeli kimyasallar kullanılır. Kumaş terbiye işlemlerinde ise yumuşatıcılar, kırışık gidericiler, antistatikler, anti-bakteriyel, su iticiler, yağ/kir iticiler, alev geciktiriciler, koruyucu kaplamalar ve daha bir çok işlevi olan kimyasallar kullanılır. Tüm bu kimyasal maddeler kullanıldıktan sonra kumaş istenen renk ve özelliklere sahip olduğunda, kazak, kot pantolon, ayakkabı veya halı, mobilya veya araba koltuğu gibi diğer özel ürünler gibi bitmiş ürünlere dönüşür. Ancak kimyasal kullanımı burada da bitmez. Nakliye ve depolama sırasında küften korunmak için çoğunlukla biyositler kullanılır.

Türkiye’de kimyasallar yönetimi ile ilgili birçok kurum ve kuruluş yetkilidir. Bunların başında, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Kimyasallar Yönetimi Dairesi Başkanlığı gelmektedir. Bunun yanında, özellikle biyosidal ürünlerle ilgili Sağlık Bakanlığı ve bitki koruma ürünleri ile ilgili de Tarım ve Orman Bakanlığı yetkili kuruluştur. Ülkemizde Kimyasallar Yönetimi ile ilgili yasal mevzuat büyük ölçüde AB Kimyasallar Mevzuatı ile uyumludur. Ayrıca, ülkemiz KOKlara İlişkin Stockholm Sözleşmesine ve Bazı Tehlikeli Kimyasalların ve Pestisitlerin Sınır Ötesi Taşınmasında Ön-Bildirimli Kabul Sistemine İlişkin Rotterdam Sözleşmesine taraftır. Kalıcı Organik Kirleticiler Hakkında Yönetmelik: 14 Kasım 2018 sayılı ve 30595 sayılı yönetmeliğin yürütücüsü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’dır. Bu Yönetmeliğin amacı, kalıcı organik kirleticilerin olumsuz etkilerinden insan sağlığını ve çevreyi korumaktır. Yönetmelik, KOKlara ilişkin Stockholm Sözleşmesi’nin uygulama mevzuatıdır. KOK Yönetmeliği kapsamında yasaklanan ya da kısıtlanan kimyasallar Ek-1’de verilmiştir. Kimyasalların Kaydı, Değerlendirmesi, İzni ve Kısıtlanması Yönetmeliği: 23.06.2017 tarihli ve 30105 sayılı bu yönetmeliğin yürütücüsü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’dır. Bu Yönetmeliğin amacı, insan sağlığı ve çevrenin yüksek düzeyde korunmasını sağlamak, maddelerin zararlarının değerlendirilmesine yönelik alternatif yöntemleri özendirmek, rekabeti ve yeniliği artırmak üzere kimyasalların kaydı, değerlendirilmesi, izni ve kısıtlanmasına ilişkin idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. KKDİK Yönetmeliği kapsamında yasaklanan ya da kısıtlanan kimyasallar Belgeler kısmında verilmiştir. Biyosidal Ürünler Yönetmeliği: 2009 tarihli 27449 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanmış bu yönetmeliğin yürütücü kurumu Sağlık Bakanlığı’dır. Bu Yönetmeliğin amacı; biyosidal ürünlerin piyasaya arz edilmeden önce insan, hayvan ve çevre sağlığı ile ilgili riskleri değerlendirebilecek şekilde üretimi ve ithali ile ruhsatlandırılmasına ve tescil edilmesine, piyasaya arz edilmesine, ambalajlanmasına, etiketlenmesine, sınıflandırılmasına, denetlenmesine ve biyosidal ürünlerle ilgili diğer hususlara ilişkin usul ve esasları belirlemektir. Türk Gıda Kodeksi Pestisitlerin Maksimum Kalıntı Limitleri Yönetmeliği: 2016 tarihli 29899 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış bu yönetmeliğin yürütücü kurumu Gıda ve Tarım Bakanlığı’dır (Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü). Bu Yönetmeliğin amacı; tüketicinin yüksek seviyede korunmasını sağlamak üzere bitkisel ve hayvansal orijinli gıdalarda pestisit kalıntılarının maksimum limitlerine ilişkin uygulama usul ve esaslarını belirlemektir.

İnsan sağlığı ve çevre açısından tehlikeli özellik gösteren kimyasallar ya da kimyasal grupları belirli bağlayıcı ya da yarı bağlayıcı mekanizmalarla kontrol altına alınmıştır. Bu mekanizmaları şu şekilde listeleyebiliriz: Türkiye Listeleri: KKDIK Yasaklamalar ve Kısıtlamalar Listesi (Ek-17) (www.kimyasallar.csb.gov.tr) KOK Yönetmeliği Eklerinde yer alan yasaklama ve kısıtlama listeleri (www.kalicikirleticiler.com) Uluslararası listeler: Stockholm, Rotterdam ve Minamata Sözleşmeleri, UNEP tarafından üç küresel sözleşmeden herhangi birinde tehlikeli olarak listelenen maddeler. (www.brsmeas.org) Bağlayıcı olmayan bir küresel mekanizma olan SAICM tarafından öncelikli kimyasallar olarak listelenen maddeler ya da kimyasal gruplar. (www.saicm.org) AB Listesi: AB Aday Listesi, Yüksek Önem Arz Eden Maddeler Listesi (https://echa.europa.eu/candidate-list-table) AB Kısıtlamaları Listesi, AB’de kullanımı kısıtlanan maddeler listesi (https://echa.europa.eu/substances-restricted-under-reach) AB WFD, Su Çerçeve Direktifi, su kütleleri için yüksek önem arz eden maddeler listesi (https://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/priority_substances.htm) ABD Listesi: ABD Kaliforniya Aday Listesi, Tehlikeli özelliklere sahip kimyasalların envanteri (https://dtsc.ca.gov/scp/candidate-chemicals-list/) US Prop 65, California Önerisi, Kanserojen ve üreme için toksik olduğu bilinen maddeler listesi (https://oehha.ca.gov/proposition-65/proposition-65-list) ABD EPA TRI, Zehirli Salım Envanteri (https://www.epa.gov/toxics-release-inventory-tri-program/tri-listed-chemicals) STK Listesi: SIN List (https://sinsearch.chemsec.org/search/search?query=) Trade Union List (https://www.etuc.org/en/trade-union-priority-list) Tekstil Firma Listeleri: AAFA, American Apparel and Footwear Association (https://www.aafaglobal.org/AAFA/Solutions_Pages/Restricted_Substance_List.aspx) AFIRM, Apparel & Footwear International RSL Management Group (https://www.afirm-group.com/wp-content/uploads/2020/03/2020_AFIRM_RSL_2020_0130_EN.pdf) Bluesign, third-party verification and criteria body (https://www.bluesign.com/de/business/downloads) EU Ecolabel, Pan-European Ecolabel, “EU-Flower” (https://ec.europa.eu/environment/archives/ecolabel/product/pg_clothing_textiles_en.htm) Good Environmental Choice, Ecolabel from Northern Europe (https://www.naturskyddsforeningen.se/bra-miljoval/det-har-ar-bra-miljoval) GOTS, Global Organic Textile Standard, processing standard for organic fibres (https://www.global-standard.org/the-standard.html) H&M, Hennes & Mauritz, clothing and apparel retailer RSL and mRSL (https://hmgroup.com/sustainability/circular-and-climate-positive/chemicals.html) Nordic Ecolabel, “The Nordic Swan” from the Nordic countries (http://www.nordic-ecolabel.org/product-groups/group/?productGroupCode=039) Oeko-Tex Standard 100, third-party verification and criteria body (https://www.oeko-tex.com/en/apply-here/standard-100-by-oeko-tex) Puma, apparel company (https://about.puma.com/en/sustainability/environment/chemicals) VF Group, clothing and apparel brand owner (https://www.vfc.com/sustainability-and-responsibility/chemistry) ZDHC, Zero Discharge of Hazardous Chemicals, sector group of textile companies (https://www.roadmaptozero.com/input)

KALICI ORGANİK KİRLETİCİLERE İLİŞKİN STOKHOLM SÖZLEŞMESİ

STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ EKLER A-G

Ek1a_KOK_Yönetmeliği_kapsamında_yasaklanan_kimyasallar

Ek1b_KOK_Yönetmeliği_kapsamında_kısıtlanan_kimyasallar listesi

Ek2_KKDİK_Yönetmeliği_kapsamında_yasaklanankısıtlanan_kimyasallar_listesi

Ek3_Tekstil_İmalatında_Kullanılan_Çözücüler

Ek4_Tekstil_İmalatında_Kullanılan_Yüzey_Aktif_Kimyasallar

Ek5_Tekstil_İmalatında_Kullanılan_Su_ve_Toprak_İticiler

Ek6_Tekstil_İmalatında_Kullanılan_Biyosidaller_ve_Pestisitler

Ek7_Tekstil_İmalatında_Kullanılan_Alev_Geciktiriciler

Ek8_Tekstil_İmalatında_Kullanılan_Plastikleştirici_ve_Ftalatlar

Ek9_Tekstil_İmalatında_Kullanılan_Boyalar_Pigmentler

Tekstilde_Deri_Boyama_Terbiye_ve_KOKlar

Küresel Çevre Fonu ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı kapsamında GEF-SGP tarafından desteklenen projemiz, Aralık 2020’de tamamlanmıştır. Projenin çıktıları aşağıda özetlenmiştir: Gerçekleştirilen çevrimiçi eğitim ve tanıtım faaliyetleri neticesinde; tekstil sektöründe faaliyet gösteren firmaların, çalışanlarının, tüketicilerin, kadınların, gençlerin ve dezavantajlı grupların Kalıcı Organik Kirleticiler hakkında farkındalıklarının artırılması kapsamında 7 adet bilgilendirme ve tanıtım filmi hazırlanmış olup, sosyal medya hesaplarımızdan paylaşılmıştır. Bu bilgilendirme ve tanıtım filmlerimizin İngilizce altyazılı versiyonları da hazırlanmış ve GEF-SGP Koordinatörlüğüne uluslararası platformlarda yayınlanması için iletilmiştir. Tanıtım filmlerimiz hazırlanırken KOK konusu mümkün olduğunca kolayca anlaşılır ve çarpıcı bir biçimde sunulmaya çalışılmıştır. Proje kapsamında “Tekstil Sektöründe Kalıcı Organik Kirleticiler (KOK) ve Diğer Öncelikli Kimyasalların (ÖK) Yönetimi” dokümanı hazırlanmıştır. Bu doküman, Türkiye’de tekstil sektörü ve üretim süreçleri hakkında bilgi sağlarken, tekstil sektöründe kullanılan KOKlar ve Öncelikli Kimyasallar hakkında ayrıntılı bilgiler vermektedir. Bunun yanında KOKların üretim sektöründen aşamalı azaltımı konusunda rehberlik ederken tekstil atıklarının yönetimi konusunda da bilgi vermektedir. Bu doküman, karbon ayak izimizi azaltmak için PDF formatında indirilebilir. İngilizce versiyonu yıl sonuna kadar web sitemizde yayınlanacaktır. Proje göstergelerinde toplam 300 kişiye KOK eğitimlerinin verilmesi hedeflenmiş olup, proje sonunda hedeflenen sayı an itibariyle 400 kişiyi geçmiş durumdadır. Youtube üzerinden izlemeler ve görüntülemeler devam ettiğinden dolayı ulaşılan kişi sayısı her geçen gün artmaya devam etmektedir. Instagram üzerinden sponsorlu olarak paylaşılan filmlerimizde günde ortalama 1700’e yakın izleme sağlanmıştır, proje bitiminde toplam erişilen kişi sayısı 300,000’i geçmiş durumdadır, genel erişim olarak yıl sonuna kadar 600,000 kişiye ulaşması ve 20,000 görüntüleme alınması beklenmektedir. Zararlı kimyasalların ve atıkların uygun yönetimini engelleyen unsurların kaldırılmasını teşvik etmek, uygun karar verme araçları ve ekonomik yaklaşımlar için bir ön hazırlık niteliğinde olan projemiz, GEF 6 Dönemi Başvuru Çerçevesinin Kimyasallar ve Atık Sonuçları Çerçevesinde yer alan “CW-1: Zararlı kimyasalları ve atıkları yönetmek için uygun koşulları, araçları ve ortamı geliştirmek” ve “CW-2: Zararlı kimyasalların ve atıkların yaygınlığını azaltmak ve temiz alternatif teknolojilerin/maddelerin uygulanmasını desteklemek” odak alanların önceliklerinin gerçekleşmesine doğrudan katkıda bulunmuştur. Proje hakkında kapsamlı bilgi, 17 Eylül 2020 tarihinde Kanal5 televizyon kanalında “Elif Ufluoğlu ile Sivil Etki” programında ve 8 – 9 Aralık 2020 tarihlerinde TOSYÖV ve KOSGEB işbirliği ile çevrimiçi olarak Youtube üzerinden 4,500’den fazla kişinin izlediği canlı yayın ile gerçekleştirilen 16 KOBİ Zirvesinde Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü oturumunda anlatılmıştır. 17 Kasım 2020 tarihinde gerçekleştirilen webinarımızın video kaydı, Youtube kanalımızda yayınlanmıştır. Söz konusu TV programı, 16 KOBİ Zirvesinde Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü oturumu ve bilgilendirme ve tanıtım videolarımız, TAKIM-G Youtube kanalında yayınlanmıştır. 16 KOBİ Zirvesinin tüm videoları ise, TOSYÖV Youtube kanalında izlenebilir. Buna ek olarak Türkiye’nin en popüler aylık sanayi ve ekonomi dergisi olan ve hem basılı hem çevrimiçi olarak binlerce KOBİ’ye ve sektör paydaşına ulaşan KobiEfor (www.kobi-efor.com.tr) dergisinin Ocak 2021 sayısında projemiz ile ilgili olarak özel bir yazı yayınlanmıştır. Genel olarak edindiğimiz izlenim, proje başında öngörüldüğü gibi, küçük işletmeler, tehlikeli kimyasalların ve bunlara ait atıkların uygun şekilde kullanılması, depolanması, taşınması konusunda bilgi sahibi değildir. Bu kapsamda bundan sonraki süreç için COVID-19 salgını kısıtlama koşullarının ortadan kalkmasından sonra da benzer nitelikte projelerin devam etmesi ve özellikle küçük işletmelerin tehlikeli kimyasalların kullanımı, atık yönetimi ve depolama konusunda daha ayrıntılı eğitimlerin gerçekleştirilmesi (pratik bilgi ve en iyi teknikler, uluslararası standartlar, denetleme ve takip gibi konular), farkındalığının artırılması ve KOKların daha güvenli maddeler ile ikame edilmesi konusunda daha somut adımların atılmasını sağlayarak Türkiye’yi ve Türk tekstil sektörünü dünya standartlarında öne çıkarmak, sektörün rekabet edebilirliğini korumak ve doğanın, havanın, suyun, toprağın ve insan sağlığının korunması için daha geniş kapsamlı bilgilendirme (film, animasyon, basılı yayın vb.), eğitim ve tanıtım çalışmalarının faydalı olacağı tespit edilmiştir.

Tekstil_Sektorunde_Kalici_Organik_Kirleticiler_ve_Diger_Oncelikli_Kimyasalların_Yonetimi

Management of POPs and Other Priority Chemicals in Textile Industry